De verbeelding van Emilia Kabakov
Emilia Kabakov. Foto: Boudewijn Bollmann
“Iedereen heeft verbeelding. Dromen en fantasie zijn wat ons leven verheffen van het alledaagse.”
Dat vertelde kunstenares Emilia Kabakov (1945) me toen ik haar vorig jaar in opdracht van het Van Abbemuseum interviewde. Precies één maand voor ons gesprek overleed haar man, Ilja Kabakov. De twee werkten sinds 1988 samen, hun werk – van wandvullende schilderijen tot kleine boekillustraties - was een gezamenlijke artistieke uiting.
Hun rijke, en soms absurdistische, verbeelding komt tot leven in verzonnen verhalen en fantasiepersonages. Ze geven een humoristisch maar ook melancholisch commentaar op de mislukte idealen van de Sovjet Unie. Zo spelen takenlijstjes in veel prenten een rol: wie moet de vuilnisbak buiten zetten; wie zorgt er voor het avondeten? Deze lijstjes moesten het leven in de kommoenalka, een gedeeld appartement, organiseren. Vaak probeerden bewoners hier onderuit te komen; want in de praktijk bleek de gezamenlijke ruimte niet van iedereen, maar juist van niemand te zijn.
Ilja’s eerste kinderboekillustraties maakte hij onder toezicht van een censor die beoordeelde of zijn tekeningen wel voldeden aan de richtlijnen van de Communistische Partij. Hij verwerkte er verborgen boodschappen in en uitte zo kritiek op de heersende censuur. Achter de tekeningen met vrolijke koetjes en konijntjes blijkt vaak nog een tekst verstopt. Zo staat er bij één vertaald te lezen: fuck you!
Het overlijden van Ilja kwam nét voor de opening van de tentoonstelling Kabakov Kabinet in het Van Abbemuseum, het kunstenaarskoppels laatste gezamenlijke expositie. In mijn gesprek met Emilia kon ik de dood van haar man, die net geen 90 werd, niet onbesproken laten. Maar hoe vraag je iemand in rouw naar dat verlies? Iemand die je niet kent, die je via een beeldscherm spreekt? Via zoom zag ik een kranige en kordate vrouw. Tegen het einde van het interview vroeg ik voorzichtig: “Is jullie laatste gezamenlijke toonstelling veranderd door zijn overlijden?” Voor het eerst tijdens ons gesprek zag ik emotie bij haar:
“Ons werk en de tentoonstelling veranderden niet door zijn dood, mijn gemoedstoestand wel,” vertelde Emilia. “Ilja reisde al niet meer sinds 2014. Wereldwijd richtte ik tentoonstellingen in musea alleen in. Maar ik wist dat hij er op de achtergrond altijd was. Dat ik hem kon bellen om te overleggen, of even mijn hart te luchten. Nu voel ik elke minuut de drang hem te bellen, maar dat kan niet meer. En dat is beangstigend.”
Aangemoedigd door haar openhartigheid wilde ik ook nog graag weten hóe hun oeuvre de afgelopen 25 jaar tot stand kwam: “Hoe werk je als echtpaar en kunstenaars samen?” Maar Emilia, inmiddels weer herpakt, liet het antwoord daarop liever in het midden: “Ilja zei altijd: ‘wij zijn één persoon’. De rest is ons geheim.” En daar mocht ik het mee doen.
Tijdens een interview liever geen antwoord willen geven, is óók een antwoord. En dat is helemaal prima. Geïnterviewden geven weg wat ze weg willen geven, het is tenslotte hun verhaal. Emilia liet haar antwoord over aan de verbeelding. En daarmee rondde ze ons gesprek af in de stijl die helemaal aansluit bij haar werk: het prikkelen van de fantasie. Want soms heb je niet alle informatie nodig om te zien dat een verhaal mooie is.
De tentoonstelling Kabakov Kabinet van Ilja en Emilia is nog tot en met 24 maart 2024 te zien in het Van Abbemuseum. Zaterdag 16 maart 2024 is er een herdenkingsbijeenkomst voor Ilja Kabakov.
